In veel gevallen kun je zelf eerste hulp toedienen om de noodsituatie zo goed mogelijk onder controle te krijgen, zodat je de dichtstbijzijnde dierenkliniek of dierenarts kunt halen. Dit vereist natuurlijk dat je weet welke situaties als noodsituaties worden beschouwd en waar je op moet letten om een noodsituatie als zodanig te herkennen.

In noodsituaties mag niet worden geaarzeld

Een noodsituatie is te herkennen aan het feit dat onmiddellijke actie zonder aarzeling noodzakelijk is, omdat leven en ledematen van de hond in gevaar zijn. Elke seconde telt.

Allergische reacties, hitteberoerte, maagtorsie, open wonden en breuken, vergiftiging en shock behoren tot de meest voorkomende medische noodgevallen bij honden en moeten zo snel mogelijk behandeld worden.

TAPS-schema om de gezondheidstoestand van het dier te beoordelen

In een noodsituatie is het belangrijk het hoofd koel te houden. Hoewel het moeilijk kan zijn, moet je proberen zo kalm mogelijk te blijven om de vitale functies van de hond te beoordelen en te vergelijken met de norm. Het helpt je viervoeter ook om rustig te blijven in plaats van in paniek te raken.

Om optimaal voorbereid te zijn op een noodgeval is het raadzaam om thuis in een ontspannen situatie met je gezonde en niet gewonde hond de noodzakelijke stappen voor het bepalen van de vitale functies te leren en te oefenen, totdat je ze volledig geïnternaliseerd hebt. Zo kun je je viervoeter zelfs in een stressvolle situatie helpen.

De gemakkelijk te onthouden afkorting TAPS is afgeleid van de eerste letters van de woorden Temperatuur, Ademhaling, Pols en Slijmvliezen.

Temperatuur: Helaas kan de lichaamstemperatuur van honden alleen rectaal gemeten worden. Een gezonde hond heeft een gemiddelde lichaamstemperatuur tussen 37,5 en 39°C. Het is ook mogelijk dat een hogere lichaamstemperatuur optreedt zonder dat de hond ziek is, als hij op dat moment erg opgewonden of nerveus is.

Ademhaling: Tussen de 10 en 30 ademhalingen per minuut is de norm voor een gezonde hond in het dagelijks leven. De gemakkelijkste manier om de ademhaling te controleren is te letten op de beweging van de borstkas. Het moet duidelijk zichtbaar zijn hoe het omhoog en weer omlaag gaat. Als de ademhaling van het dier al erg zwak is, kan het erg moeilijk zijn om de beweging van de borstkas te zien als die nauwelijks stijgt en daalt. Als dit het geval is, kun je een spiegel, mobiele telefoon of zelfs een bril gebruiken en die voor de snuit van de hond houden. Als het glas beslaat, is dat een teken dat het dier nog ademt.

Polsslag: De hartslag van de hond doet het bloed in zijn lichaam circuleren, zodat we de polsslag kunnen voelen. De linker borstwand van de hond, op ongeveer ellebooghoogte, is de gemakkelijkste plaats om de hartslag te voelen. Om de pols te voelen is het midden van de binnendij het beste. De standaardwaarde kan enigszins variëren, afhankelijk van het ras en de grootte van de viervoeter. Het ligt echter meestal tussen 80 en 120 hartslagen per minuut.

Slijmvliezen: Ook de slijmvliezen geven ons belangrijke informatie over de gezondheidstoestand van onze dierlijke patiënt. Vooral de toestand van de bloedsomloop kan worden beoordeeld aan de hand van veranderingen in het slijmvlies. Meestal wordt gedacht aan het slijmvlies van de mond en ook aan het bindvlies. Bij een gezonde hond waarvan de vitale functies binnen de normale waarden liggen, moet het slijmvlies van de bek roze zijn. Ook de capillaire vultijd, kortweg KFZ, wordt beoordeeld. Als je met je vinger op het slijmvlies van de mond drukt, moet het binnen 2 seconden na het loslaten zijn normale kleur terugkrijgen, omdat het bloed dat door de druk ontsnapt is weer terugstroomt. Als de kleur van het slijmvlies opvallend is, zoals bleek tot witachtig, blauwachtig, sterk rood of zelfs geelachtig, moet onmiddellijk actie worden ondernomen. Een vertraagde capillaire refillingstijd kan ook wijzen op een circulatieshock en dus op de noodzaak van snelle actie.

Wat te doen bij ademhalings- en hartstilstand?

Als je bij het controleren van de vitale functies van de hond geen ademhaling of hartslag vindt, moet je onmiddellijk beginnen met reanimatie-inspanningen om de zuurstoftoevoer naar de vitale organen zo snel mogelijk te herstellen en op peil te houden. De ABC-regeling kan je hierbij helpen: Airways (luchtwegen vrijmaken), Breathing (beademing uitvoeren), Circulatie (bloedcirculatie herstellen).

Maak de luchtwegen vrij: De eerste en dus belangrijkste stap van reanimatie. Open hiervoor de snuit van het dier en trek de tong naar voren. De keel wordt ook gecontroleerd om er zeker van te zijn dat hij vrij is van vreemde voorwerpen, braaksel of slijm dat de ademhaling zou kunnen belemmeren.

Voer beademing/reanimatie uit: Als je eenmaal hebt vastgesteld dat de luchtweg niet geblokkeerd is, kan de beademing worden gestart door de snuit van de hond te sluiten en zijn kop naar achteren te strekken. Om hygiënische redenen kun je een dun stukje doek over de neus van het dier houden om door de neus te ademen. Dit gebeurt twee keer direct na elkaar. Aan de thorax van de viervoeter kun je zien of je meer of minder druk moet uitoefenen tijdens de ademhalingen.

Herstel de bloedsomloop: Zonder polsslag en dienovereenkomstig zonder hartslag kan het bloed niet circuleren in het lichaam van de hond, zodat de organen geen zuurstof meer krijgen. Om collectief orgaanfalen te voorkomen moet de zuurstoftoevoer gewaarborgd blijven. Hartmassage is hiervoor geschikt. Daarvoor moet je het dier op zijn rechterzij leggen om vrije toegang te hebben tot de linkerkant van het lichaam, waar zich het hart bevindt. Plaats dan beide handen plat op elkaar op de borst ter hoogte van ongeveer de elleboog. Zorg ervoor dat je beide armen gestrekt houdt en niet gebogen. Oefen dan tien keer druk uit op het hart. Herhaal dan stap B voor “ventilatie”, zodat er een vloeiend ritme ontstaat tussen ventilatie en hartmassage: 10 keer hartmassage, 2 keer ventilatie, 10 keer hartmassage, 2 keer ventilatie, enzovoort. Bij kleine hondenrassen hoef je soms maar één hand te gebruiken of, bij heel kleine exemplaren, zelfs maar 2 vingers voor hartmassage.

Er moet minimaal tien minuten gereanimeerd worden, tot de hulpdiensten arriveren of de hond weer begint te ademen.

Essentiële tips voor noodgevallen

Zoals al gezegd: er is kracht in kalmte. Hoe nerveus je ook bent, als mensen zijn wij de rationele beslissers en het leven van onze honden hangt af van onze beslissingen en handelingen in zulke situaties.

Je moet ook overhaaste actie vermijden en eerst zorgen voor je eigen veiligheid. Dit houdt bijvoorbeeld in dat je zo nodig een muilkorf omdoet voordat je een hond helpt die veel pijn heeft door een verwonding, want bij twijfel zou hij uit pure paniek en wanhoop in het rond kunnen bijten.

Omdat een goede voorbereiding ook in noodgevallen een belangrijk verschil maakt, is het belangrijk om altijd telefoonnummers, namen en adressen van dierenartsen, dierenklinieken en nooddiensten bij de hand te hebben. Zo kun je vooruit bellen om er zeker van te zijn dat er iemand beschikbaar is om het dier te helpen. Bovendien krijg je tijdens het gesprek al belangrijke instructies om de gezondheid van je viervoeter te controleren.

De meest voorkomende noodgevallen op een rij

Hitteberoerte: Zoals de naam al zegt, is dit een oververhitting van de bloedsomloop van de hond. De lichaamstemperatuur kan oplopen tot 42°C en leiden tot falen van de bloedsomloop. De bekendste symptomen zijn: Apathie (de hond lijkt nauwelijks te reageren), overmatig hijgen, braken, een sterk verhoogde hartslag, mogelijk stuiptrekkingen of bewusteloosheid. Om dit te verhelpen moet de viervoeter onmiddellijk uit de zon en in de schaduw worden gehaald, waar hij langzaam en geleidelijk wordt afgekoeld. Je kunt beginnen met het natmaken van de poten, dan de poten, enz. met natte doeken of water om de lichaamstemperatuur geleidelijk te verlagen. Vermijd de hond helemaal onder te dompelen met koud water om een mogelijke schrikreactie van het lichaam te voorkomen.

Allergische reacties: Meestal zijn we ons niet bewust van het bestaan van genoemde allergieën bij onze huisdieren, totdat we er plotseling last van krijgen. Vooral insectenbeten staan hoog op de lijst van de meest voorkomende allergieën. In het geval van insectenbeten (bijv. bij of wesp) moet je je hond de komende 30 tot 90 minuten in de gaten houden om mogelijke reacties snel te herkennen. Gevoeligheid voor insectenbeten uit zich bijvoorbeeld door ernstige zwelling van kop en nek (ook al is het dier daar niet gestoken), netelroos, ademhalingsmoeilijkheden, sterk speekselen, braken of diarree, toevallen, desoriëntatie of zelfs bewusteloosheid. Als je weet dat je hond allergisch is of dat de steek in het snuit/mondgebied is ontstaan, moet je onmiddellijk een dierenarts of dierenkliniek raadplegen zonder de observatieperiode van 30 minuten af te wachten.

Zware bloedingen: Bij een massale bloeding moet je eerst nagaan waar de bloeding vandaan komt, want dit kan een acute bedreiging vormen voor het leven van je hond door bloedverlies. Arteriële bloedingen zijn bijvoorbeeld helderrood en pulserend. Veneuze bloedingen daarentegen zijn donkerrood en hebben een continue stroom. Op de ledematen kun je zulke bloedingen altijd afbinden met een riem e.d. om ze voorlopig te stoppen tot je bij de dierenarts bent. Op andere delen van het lichaam raden we je aan een drukverband aan te leggen.

Maagtorsie: Hierbij draait de maag van het dier eenmaal volledig om zijn lengteas, waardoor zowel de slokdarm als de twaalfvingerige darm gesloten blijven. Figuurlijk gesproken kun je het je voorstellen als een snoeppapiertje. Omdat zowel de inlaat als de uitlaat gesloten zijn, kunnen gassen door de spijsverteringsprocessen in de maag snel – opblazen – zodat die tegen het middenrif drukt. Dit kan op zijn beurt de ademhaling aanzienlijk beperken. Maagtorsie is vooral mogelijk bij sportieve overbelasting (bijvoorbeeld zwemmen of joggen) als de hond kort tevoren heeft gegeten. Typische symptomen van maagzwelling zijn hevig speekselen, algemene rusteloosheid en zwaar hijgen, snelle buikzwelling, moeite met ademhalen, kokhalzen en/of mislukte pogingen om te braken, en zelfs hart- en vaatfalen.

Vergiftiging: Bij vermoeden van vergiftiging eerst lichaamstemperatuur, slijmvliezen en pols controleren. Vermijd je hond te laten braken, want er zijn veel producten die bijtend kunnen werken en om die reden minder schade aanrichten in de maag dan in de slokdarm. Als de hond uit zichzelf braakt, hoef je het niet tegen te houden. Als je weet waarmee de hond mogelijk is vergiftigd, moet je alle informatie en data (wat, hoeveel en wanneer het is genuttigd) opschrijven en naar de dierenarts brengen. De meest voorkomende symptomen van vergiftiging zijn hevig speekselen, diarree, braken, wankelend lopen of hart- en vaatfalen.

Aandacht bij massale verwondingen en breuken

Bij ernstige verwondingen geldt voor honden hetzelfde als voor mensen: Ten eerste moet het bewustzijn worden beheerst. Hiervoor kun je het dier bij naam noemen en de oog-, oor- en staartreacties geven informatie over zijn bewustzijnstoestand. Ook de andere vitale functies, zoals hartslag, ademhaling en slijmvliezen moeten worden gecontroleerd om een idee te krijgen van de algemene toestand van de viervoeter.

Omdat breuken uiterst pijnlijke aandoeningen zijn, moeten veterinair onderzoek en behandeling zo snel mogelijk plaatsvinden. Zoals reeds gezegd, moet elke hondenbezitter op zijn eigen veiligheid letten en het gewonde dier zo nodig een muilkorf omdoen.

Idealiter worden breuken zo snel mogelijk geïmmobiliseerd en gestabiliseerd met behulp van een verband en een tijdelijke spalk (die ook zelf gemaakt kan worden).

Dingen die je moet weten over shock bij honden

Nadat de hond een ongeluk heeft gehad of zichzelf heeft verwond, kan hij in shock raken. Dit kan zelfs levensbedreigende gevolgen hebben, omdat de organen niet genoeg bloed krijgen om functioneel te blijven, wat uiteindelijk kan leiden tot orgaanfalen. Helaas is het soms vrij moeilijk om te zien of de hond aan shock lijdt.

Zo’n aandoening is vooral te herkennen aan bleke slijmvliezen en een verlengde capillaire vultijd die de normale waarde van 2 seconden overschrijdt. Ook de hartslag en ademhaling moeten voor de zekerheid gecontroleerd worden, want een snelle pols en een snelle en oppervlakkige ademhaling kunnen ook wijzen op een shocktoestand in het lichaam.

Het bewijs van de pudding zit in het eten

Zoals gezegd is het raadzaam om te oefenen met het controleren van de vitale functies van je huisdieren in een rustige en ontspannen situatie. Zo raak je vertrouwd met alle handmatige handelingen en ben je goed voorbereid op het verlenen van eerste hulp in een noodgeval. Je moet ook overwegen om altijd een kleine EHBO-doos voor je hond bij je te hebben.